Of ik niet nog even moest googlen naar hekserij in Spanje, werd er gevraagd voor vertrek. Ik had gehoord over brujas en brujeria, maar was vanwege de vakantiestress glad vergeten om wat veldwerk te verrichten.
Hekserij in Spanje
Afgelopen mei was ik in Langenberg, Duitsland geweest, In Langenberg had de laatste heksenvervolging van Europa plaatsgevonden en er was een prachtige tentoonstelling over de heksenvervolgingen in Duitsland. Maar deze open deur was ik even voorbij gegaan. Na wat speurwerk kwam ik er al snel achter dat de grootste heksenvervolging in Spanje zich had afgespeeld in Zugarramurdi, een klein dorpje in Baskenland (Spanje).
Eindeloos was ik aan het lezen over hekserij in Spanje, over de heksenvervolging, Baskische mythologie en over de plaatselijke rituelen en tradities. We hoefden nog geeneens om te rijden om dit alles van dichtbij te ruiken, proeven en ervaren, op naar Zugarramurdi!
Zugarramurdi, een Baskisch dorpje vol hekserij in Spanje.
Aangekomen in Zugarramurdi zijn we eerst het dorpje gaan verkennen. Waarom staat dit dorpje zo bekend om zijn heksen? En waarom is het dorpje zo toonaangevend voor hekserij in Spanje? Zugarramurdi is een dorpje met slechts 243 inwoners. Het kent een paar restaurants en een enkele Bar Tabac (een kroeg waar je sigaretten kan kopen) maar verder niets. Het is een geïsoleerd dorpje en ligt op de toppen van de Pyreneeën, grenzend aan het Franse Baskenland.
Ondanks dat er nauwelijks mensen wonen, komen er toch jaarlijks honderden mensen naar Zugarramurdi om Midzomer te vieren. Ik begreep al snel waarom, hier was alles bruja.
De Spaanse Inquisitie op jacht naar heksen
Ten tijde van de Spaanse inquisitie geloofden de heksenjagers dat er in Zugarramurdi heksensabbats plaatsvonden. Zo’n 7000 mensen werden verdacht van hekserij. Dit was dan ook de grootste heksenjacht uit de geschiedenis. Veel groter dan in het Amerikaanse Salem. Je kon in Zugarramurdi en omstreken zomaar beschuldigd worden van hekserij.
Zugarramurdi kent drie bijzondere heksenplekken; Cueva de las Brujas, de Akelarre (de weide waar de duivel en heksen samen kwamen) en het aan de heksenvervolging gewijde Museo de las Brujas, het heksenmuseum. Het museum vertelt het verhaal van de heksenvervolgingen in Zugarramurdi zelf en heeft een etage gewijd aan de natuurreligieuze context van het paganisme en de Baskische mythologie.
Massahysterie in de kleinste dorpjes van Baskenland
Het begon allemaal met een roddel. María Ximilegui vertelde aan een buurvrouw dat ze meedeed aan de akelarres, de heksensabbat, waarna dit als een lopend vuurtje door het dorp ging. Zoals bij alle heksenvervolgingen voerden hysterie, hallucinaties, roddels en valse beschuldigingen de boventoon. Angst en geweld regeerde in de Baskische dorpjes van Navarra.
In Zugarramurdi werden vele dorpelingen beschuldigd van hekserij. Veel stierven op de brandstapel, sommige stierven in de gevangenis vanwege de erbarmelijke omstandigheden. Het Heilige Officie was verantwoordelijk voor het heksenproces en zorgde ervoor dat de beschuldigde vervolgd werd.
Het Heilige Officie had zo haar eigen methodes en belangen om de dorpelingen te laten bekennen. Je kon direct toegeven dat je een heks was, maar als je dat niet deed werd je net zolang gemarteld totdat je toegaf. Mensen werden gevangen gezet, geïsoleerd en moesten al hun bezittingen afstaan aan de kerk als ze beschuldigd werden. Het oordeel en de strafmaat werd bepaald door de theologische adviseurs op basis van de gedwongen bekentenissen. Zonder verdediging en met de oordeelsvorming van een jury die bestond uit de inquisiteurs belanden veel mensen (meestal vrouwen) op de brandstapel.
Thou shalt not suffer a witch to live (Exodus 22:18)
Om de dorpelingen van Zugarramurdi beschuldigd van hekserij te vernederen en publiekelijk aan de schandpaal te nagelen had de inquisitie een aantal methodes. Zo werden de beschuldigde vrouwen vaak naakt ondervraagd en gemarteld. Daarna moest er een boetedoening gedaan worden. De boetedoening heet een auto de fe, waarbij de kerk zijn macht kon tonen aan de dorpelingen. Beschuldigden droegen een sambenito, een boetekleed waaraan iedereen kon zien wat je gedaan had. Als je veroordeeld werd tot de brandstapel werd het boetekleed met daarop de familienaam en de misdaad die je begaan had opgehangen aan de kerkmuren.
Catalina de Porto (60) bekende dat ze nooit naar bed ging voorafgaand aan de heksensabbat die plaatsvond in de Akelarre. Ze bleef wakker en ging samen met haar pad op weg naar de heksenweide. Zodra ze het kruis langs de weg was gepasseerd, sprong ze op haar bezem en vloog naar de plek des onheils toe.
Seks met de duivel
De geit is onlosmakelijk verbonden aan de duivel en hekserij. In Zugarramurdi noemden ze de heksensabbat een Akelarre, het woord is een samentrekking uit het Baskische ‘Aker’ wat geit betekent en ‘Larre’ wat weide betekent. De geit wordt geassocieerd met seksualiteit, kracht en vitaliteit. Boeren hielden altijd een zwarte geit op de boerderij omdat hij de schapenkudde goed kon beschermen. Later toen het Christendom aan terrein won, werd de geit met zijn viriele eigenschappen de personificatie van de duivel en zijn gelaatstrekken.
Graciana de Amezaga (40) vertelde dat de duivel vaak naar haar huis kwam, hij maakte haar twee keer zwanger en beide keren gaf ze geboorte aan meerdere padden. De duivels fungeerde als vroedvrouw.
De boeren in Zugarramurdi hadden hun eigen heidense gewoontes. Dit was heel normaal in die tijd. Hun tradities en gewoonten hadden oorsprong in de cycli van de natuur zoals de jaargetijden en de maancyclus. Wanneer iemand beschuldigd werd van zwarte magie of hekserij werd dit gewoon onderling opgelost zonder dat de inquisitie er aan te pas kwam. Dit veranderde toen de grootgrondbezitter waar de boeren hun land van pachtten, de inquisitie op de hoogte stelde van hekserij in het dorp.
De kerk dwong de boeren afstand te doen van hun heidense tradities en gewoonten en stuurde een afgezant van het Heilige Officie naar Zugarramurdi om polshoogte te nemen. Hierna ging angst regeren, buren beschuldigden elkaar of er werd niet meer met elkaar gesproken waardoor de kerk aan de macht won. Hierna volgde er een epidemie aan vervolgingen en verbrandingen.
Hekserij in de grot, een plek voor viering en traditie
De Cueva de las Brujas is de befaamde heksengrot in Zugarramurdi. Deze lag naast de “Infernuko Erreka” oftewel de Helse Stroom. De grot is 120 meter lang en 12 meter breed. Een lokale archeoloog vond er de resten van potten en pannen maar wat echter bijzonder is, zijn de mythen rondom de grot. Zo zouden er orgies hebben plaatsgevonden en danste men naakt onder de volle maan.
Sorgin is het Baskische woord voor heks (in het Spaans; bruja). Het betekent oorspronkelijk “zij die nieuwgeborenen brengt” of vroedvrouw. Andere geloven dat het waarzegger of orakel betekent. De echte oorsprong van het woord is echter onduidelijk.
De Sorginak (meervoud) beschikten over de natuurlijke wijsheid van planten en geneeskrachtige kruiden. De grot was het middelpunt van jaarvieringen, magische rituelen en ceremonies. De grot representeerde het innerlijke van Ama Lur, oftewel moeder aarde.
400 jaar later, nog steeds volop hekserij in Spanje.
Inmiddels geloven we niet meer in hekserij. We hebben de heksenvervolgingen uit de middeleeuwen achter ons gelaten en mogen op de meeste plaatsen heidense rituelen houden. Overigens wordt je in Papoea Nieuw Guinea nog steeds vervolgd voor hekserij. Vaak zonder proces.
Toch leeft hekserij in Spanje nog volop. Het zorgt soms voor het inkomen van de dorpelingen, maar soms ook omdat zij de oude tradities en rituelen nog in ere houden. Ook in Rotterdam vieren we de Volle Maan en houden we een Midzomerviering. Al met al is het verhaal van Zugarramurdi er eentje die het waard is om te blijven vertellen.
Het Baskische dorpje zit vol folklore, heeft een eigen mythologie en kent bijzondere tradities en gebruiken, een bijzonder stukje ‘Spanje’ dus.
In de buurt?
Plaats: Zugarramurdi
Regio: Navarra / Pyreneeën
Adres: Calle Behitiko karrika 22
Website: Ayuntamiento de Zugarramurdi
