Wat was het heerlijk om op vakantie te zijn in Baskenland. Ik ontdekte naast de brujas in Baskenland ook de Baskische mythologie. Nu ik eenmaal weer terug ben in Nederland en moet wennen aan de eerste tekenen van herfst grijp ik graag even terug op de magische wereld van de Baskische mythologie.
Alles wat een naam heeft, bestaat
Een typisch Baskisch gezegde is: “Izena duen guztia omen da”, “Alles wat een naam heeft, bestaat”. Deze animistische visie zegt iets over de manier waarop de Bask omgaat met de natuur. Baskenland kent haar eigen mythologie waarin de natuur centraal staat met godinnen, wijze figuren, cyclopen, nimfen, magische dieren en heksen.
Ook kent Baskenland haar eigen heidense vooroudercultuur, met eigen beschermende symboliek, rituelen en bezweringen. Binnen de Baskische mythologie staat Mari, de Baskische moedergodin centraal.
Mari, de Baskische moedergodin
Mari is de meest bekende figuur uit de Baskische mythologie. Zij is de grote moedergodin. Ze is de personificatie van de natuur en leeft op de bergtoppen en in de grotten van de Navarra streek. Je kunt haar eren met offers en door je rituelen aan haar op te dragen.
Ze wordt vaak afgebeeld met een rode jurk aan en heeft een vrouwelijk gezicht en bovenlijf. Ze is de heerseres van de verschillende werelden; het dierenrijk, het plantenrijk, het mineralenrijk en het mensenrijk. Ook heerst ze over de elementen; water, aarde, vuur en lucht. Ze verplaatst zich door de lucht door middel van een wagen met vier paarden. Ze is gehuld in vuur, een regenboog, een zucht wind of in een witte wolk. Samen met andere goden en godinnen heeft ze invloed op het geluk of ongeluk wat je in je leven zult treffen. Mari kent ook haar eigen geboden.
Je zult niet liegen
Je zult niet stelen
Je zult niet opscheppen
Je zal je woord houden
Je moet anderen respecteren
Je moet anderen helpen.
Mari werkt samen met andere godinnen, nimfen (lamiak) maar ook met heksen; de sorginak. Baskenland kent haar eigen traditionele wijsheden rondom de natuur, de verering van voorouders en het maken van verbinding met alles dat bezield is.
De wijsheden en kennis wordt generatie op generatie overgedragen en zie je terug in het mythologische perspectief op het Baskische huishouden (etxe) en haar meesteres (etxekoandre). De vrouw des huizes moest de moedergodin Mari evenaren en een pilaar zijn voor familiewaarden, de drager van voorouderlijke wijsheid en de priesteres van de Baskische huiselijke cultuur.
“Een goed aangeveegde keuken is het thuis van beschermende geesten en een vieze keuken die van kwade geesten”. Het huis werd gezien als een heilige plek, waar verhalen werden verteld en tradities werden doorgegeven van voorouder op nieuwgeborene.
Sorginak en de eguzki-lore
Sorgina is het Baskische woord voor heks (in het Spaans; bruja), wat oorspronkelijk “zij die nieuwgeborenen brengt” of vroedvrouw betekent. Andere geloven dat het waarzegger of orakel betekent, de echte oorsprong van het woord is onduidelijk.
De Sorginak (meervoud) beschikten over de natuurlijke wijsheid van planten en geneeskrachtige kruiden. Ze zouden Mari dienen en assisteren bij geboorte als een soort vroedvrouwen. Het Baskische (negatieve) beeld van heks en de Sorginak worden door elkaar gebruikt. Ze heeft specifieke kennis en bovennatuurlijke gaven die alleen aan hen is voorbehouden.
Zij is dus niet per se slecht of goed maar eerder een wijze vrouw en dienares van Mari. De Sorgina wist alles van bezweringen en de toepassing van geneeskrachtige kruiden. Ze bemoeide zich met de liefde en de kunst van het waarzeggen. Ze kunnen zich veranderen in dieren, met name in katten en wonen in grotten.
Spaanse kruidenvrouwtjes
Kennis over kruiden was voorbestemd aan de wijze vrouwen uit de Baskische dorpjes. De kruidenvrouw was de heler, de vroedvrouw en de wijze, ze had veel kennis over de juiste natuurlijke remedies bij ziekte en voerde magische rituelen uit voor haar patiënten. Ze wist welke ingrediënten konden helen, welke je lieten hallucineren en welke pijn konden verlichten.
Echter werden de Sorginak ook gevreesd. Vele huizen in Zugarramurdi hebben een zilverdistel aan de deur hangen. De zilverdistel noemt men een eguzki-lore, een amulet die het huis beschermt tegen heksen en kwade geesten.
Het amulet symboliseert de zon en zit vol met stekels. Als een heks het huis binnen wilde dringen moest ze eerst alle stekels van de zilverdistel afplukken, dit kostte zoveel tijd dat de haan zou kraaien en de zon daarna zou opkomen waarna de heks zou moeten vluchten.
Ook werden er scherpe objecten in de vorm van een kruis opgehangen in de schoorsteen zodat deze een blokkade vormden. Houten of beschilderde kruizen en ingezegende lauriertakken dienden ook als bescherming tegen ziekte, storm en kwade geesten.
Een Baskische recept voor schoonheid
De Sorgina had kennis over kruiden. De Baskische mythologie staat dan ook vol met oude wijsheden en recepten. Zo kun je je haar het beste behouden door wat takken van de rozemarijn samen met 3 á 4 schillen van de sinaasappel en citroen te koken. Je laat het water twee maanden koken en wast daarna je haar hier iedere week mee.
Zo stonden de Lamiak (nimfen) in de Baskische mythologie ook bekend om hun lange haar. Lamiak waren nimfen van buitengewone schoonheid en hadden dierlijke trekken zoals klauwen als voeten. Ze leefden in stroompjes en beekjes. Hun haren kammen ze met een gouden haarkam. Over het algemeen zijn ze vriendelijk en zeer aantrekkelijk. Ze besteden namelijke veel van hun tijd aan het wassen van de haren. Maar soms zijn ze ook gemeen en pervers zoals vaker over de Sorginak wordt gesproken. Vele stervelingen vielen als een blok voor de Lamiak vanwege hun schoonheid.
Er komen nog tientallen andere goden, godinnen en andere figuren voor in de Baskische mythologie. Ik beperk mij in dit artikel slechts tot Mari, de Sorginak en de Lamiak.
-x- Atropa
Urban Witches Rotterdam
instagram.com/urbanwitchesrotterdam
De voornaamste bron die ik heb gebruikt voor het schrijven van het artikel betreffen mijn aantekeningen die ik gemaakt heb tijdens mijn bezoek aan het Museo de las Brujas in Zugarramurdi. Daarbij heb ik veel gebruik gemaakt van de teksten uit het begeleidende boekje bij de tentoonstelling. De tekeningen zijn gemaakt door Agurtzane Anduetza.
